Jak Bielan nie wymyślił wyborów kopertowych i skąd się wziął projekt dla Kaczyńskiego

Sejmowa komisja śledcza ds. wyborów kopertowych to serial, który nigdy nie zawodzi wiernych widzów. We wtorek 7 maja 2024 udało się ustalić, że organizacja wyborów w pandemii, 10 maja 2020 roku, była w zasadzie nieporozumieniem. Wszyscy myśleli, że wymyślił je Adam Bielan, a on niczego nie wymyślił.

Dowiedzieliśmy się też, skąd się wziął Krystian Szostak, który wymyślił, by wybory kopertowe organizowała Poczta Polska, a nie Państwowa Komisja Wyborcza.

Przed komisją stanął właśnie Adam Bielan, o którym ważni świadkowie (w tym Jacek Sasin i Jarosław Gowin) zeznali, że to on wymyślił powszechne wybory kopertowe wiosną 2020 roku, w pandemii. Bo wyparzył, że udało się to zrobić w Bawarii. Zdaniem świadków Bielan przekonał do tej idei Jarosława Kaczyńskiego, co spowodowało, że ruszyła cała machina państwowa. Bez sprawdzania, czy się da. Aż po miesiącu się okazało, że się nie da.

Bo brakuje:

• skrzynek pocztowych,
• kart wyborczych,
• danych wyborców,
• druga tura jest nie do zorganizowania w ustawowym czasie dwóch tygodni po pierwszej,
• Poczta Polska jeszcze nie przetestowała nowego systemu informatycznego potrzebnego do dostarczania kart.

No i brakuje ustawy pozwalającej przeprowadzić te wybory. Gdyż Senat nadal jej nie przyjął.

Bielan nic nie wymyślił – wszyscy tylko tak myśleli

Bielan natomiast zeznał, że Sasin z Gowinem całkiem się mylili. To nie on wymyślił wybory kopertowe. Wymyślił je Sejm, „w tym Koalicja Obywatelska”, 27 marca 2020 roku. Tego dnia zgodnie, choć bez dyskusji, przyjęta została ustawa o głosowaniu korespondencyjnym w pandemii dla osób powyżej 60. roku życia. Seniorzy mieli dostawać pakiety wyborcze listami poleconymi.

Bielan dowiedział się następnie, że w Bawarii 29 marca 2020 odbyły się powszechne wybory korespondencyjne. A poczta dostarczyła tam pakiety wyborcze zwykłymi przesyłkami, bez potwierdzenia. Jak dokładnie i jak długo Bawarczycy się do tego przygotowywali, tego Bielan nie wiedział. Ale nie musiał – wszak nie zajmował się organizacją wyborów.

Uznał jednak, że pomysł bawarski jest lepszy od przyjętego w Polsce i powiedział o tym szefowi swojej partii Jarosławowi Gowinowi. A następnie zadzwonił do Jarosława Kaczyńskiego. Ten zaś postanowił się „zastanowić”. W efekcie następnego dnia w Sejmie był już projekt ustawy o powszechnym głosowaniu korespondencyjnym przy pomocy zwykłych przesyłek listowych. Zgodnie z pomysłem Bielana, który jednak – jak zeznał – nie jest jego autorem.

Mamy więc taką oto sytuację:

• Sejm 27 marca przyjął bez dyskusji i z poparciem opozycji ustawę o wyborach korespondencyjnych dla seniorów;
• Bielan już po fakcie wypatrzył w niej fundamentalny błąd. Chce go naprawić – uważa, że załatwi sprawę, skoro ma telefon do Jarosława Kaczyńskiego. Nie zauważa, że problemem jest brak dyskusji w Sejmie i brak analiz;
• Bielan dzwoni do Kaczyńskiego i „przedstawia opinię”;
• Kaczyński zarządza przyjęcie kolejnej, naprawczej ustawy, zgodnie z „opinią” Bielana. Też w trybie błyskawicznym, także bez dyskusji. Tyle że tym razem opozycja protestuje, a opozycyjny Senat postanawia wykorzystać cały dany mu czas na analizę przepisów;
• Ustawa z 6 kwietnia zawierała „większość rozwiązań bawarskich”, ale Bielan nie był posłem, więc nie wie dokładnie, jakich. Nie wie też, kto pracował nad projektem. Ale komisja wyciąga z Bielana, że wstępny projekt tworzy jego znajomy, radca prawny Krystian Szostak (o roli Szostaka mówili już przed komisją świadkowie, ale łączyli go z prezesem Orlenu Obajtkiem. W mailu do OKO.press jeszcze w marcu 2024 roku Krystian Szostak to zdementował. Teraz dementuje to też Bielan).

Dlaczego Bielan radzi Kaczyńskiemu, by zrobić powszechne wybory korespondencyjne przy użyciu zwykłych listów?

• Jak zeznaje, uważa, że wysłanie 10 mln przesyłek poleconych jest niewykonalne, a może rozprzestrzenić pandemię. Lepiej zorganizować wybory kopertowe dla wszystkich 30 mln wyborców, ale zwykłą pocztą.
• A może wybory odłożyć, ogłaszając stan nadzwyczajny? Z zeznania Bielana wynika, że to było niemożliwe. Stwierdza, że „skoro nie przełożono wyborów, należało poprawić ustawę” oraz „nie podejmowałem decyzji o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego – należy zapytać tych, którzy o tym decydowali”. Czyli że Bielan nie był na takim szczeblu w PiS, by nawet coś takiego proponować;
• A poza tym odłożenie wyborów obniżyłoby szanse Andrzeja Dudy na reelekcję. A Bielan był członkiem sztabu wyborczego Dudy i działał w jego interesie.

Okazuje się więc, że wiosną 2020 roku kluczowe decyzje podejmowane były w państwie bez rozeznania i analiz, na podstawie informacji szczątkowych i niepełnych. A działo się tak dlatego, że decyzje podejmowały osoby, które nie ponosiły za nie odpowiadzielności. Nie miały formalnego zakresu odpowiedzialności ani zadań. W efekcie rozwiązania legislacyjne i samo włączenie Poczty Polskiej w organizację wyborów powszechnych zaproponowali nie rządowi eksperci, ale „znajomy” Bielana.

To wszystko zaciemniało sytuację, bo osoby stojące niżej w hierarchii PiS uważają Bielana za osobę sprawczą i się z nim rozliczają ze swej pracy. Zwłaszcza że Bielan – jak zeznał – rozmawiał o wyborach kopertowych z Kaczyńskim „więcej niż raz, również na temat kampanii wyborczej”.

Wniosek?

PiS szczyci się tym, że walczy z formalizmem i imposybilizmem. Że nie stosuje „aptekarskiej precyzji” (słowa posłów PiS z komisji śledczej) tam, gdzie ważą się losy państwa i nie daje się spętać procedurami.

Bielan ponosi porażkę i wymyśla narrację

Rzuciwszy myśl, że „w Bawarii się udało”, Bielan skupia się na polityce. Jak zeznaje przed komisją, kiedy on w nocy z 31 marca na 1 kwietnia namawiał Kaczyńskiego na „wybory bawarskie”, Jarosław Gowin jadł kolację z szefem PSL Władysławem Kosiniakiem-Kamyszem (Bielan mówi o tej kolacji kilka razy, bo uważa tę kolację za punkt zwrotny, a poza tym „tych spotkań było więcej”, a Gowin spotykał się nawet z Borysem Budką!).

Bielan wiedział o tej kolacji od Gowina przed rozmową z Kaczyńskim. Czy powiedział o tym Kaczyńskiemu, nie wiemy. Ale zeznał, że wtedy właśnie doszedł do wniosku, że Gowin dążył do zmiany większości w Sejmie. Gowin miał w klubie sejmowym 18 posłów, większość z nich musiałaby poprzeć PiS, by dało się odrzucić spodziewane weto Senatu wobec ustawy „bawarskiej”. Jak wiemy z przesłuchań przed komisją, w tym czasie Gowin zbierał dane o tym, czy wybory „bawarskie” da się przeprowadzić. I wyszło mu, że nie.

Bielan: „Namawiałem kolegów, by zmienili zdanie. Uważałem, że należy zrobić wszystko, by te wybory się odbyły. Nie przekupywałem, ani nie zastraszałem nikogo”.

Nie udaje mu się jednak skłonić większości z partii Gowina do poparcia wyborów kopertowych w wersji PiS. Tylko połowa Porozumienia była gotowa go poprzeć.

W tym czasie – co wiemy z innych zeznań, w tym Pawła Kukiza – inni przedstawiciele PiS łowią głosy za ustawą wśród sejmowej drobnicy. PiS-owi jednak brakuje głosów na przyjęcie ustawy, która 7 maja wróciła z Senatu.

Tam wraz z przedstawicielem Gowina Robertem Anackim (którego nazywa przed komisją „aferzystą”) i swoim „znajomym” Krystianem Szostakiem próbuje napisać ustawę o wyborach kopertowych, którą zaakceptowałby i Gowin, i Kaczyński. Ale nic z tego nie wychodzi. Kaczyński porzuca pomysł powszechnych wyborów kopertowych. Czyli coś, za czym chodził Bielan, a w PiS myśleli, że ma poparcie prezesa.

Bielan ponosi więc porażkę. Przed komisją nie ukrywa złości i żalu wobec Gowina.

Wytłumaczenie Bielana? Wybory kopertowe się nie udały, bo Gowin chciał obalić rząd PiS (Bielan: „Tworzenie egzotycznej koalicji byłoby nieodpowiedzialne”), a KO chciała wymienić kandydata w wyborach, bo Małgorzata Kidawa-Błońska miała słabe sondaże.

PiS powtarza to wyjaśnienie, choć z ustaleń komisji wynika, że to słabe usprawiedliwienie zmarnowania stu milionów złotych.

„Jarosław nalega”. Jak władza organizowała wybory w pandemii – co do tej pory ustaliła komisja

W tej części relacji z komisji śledczej przedstawiamy tradycyjnie wszystko, co do tej pory komisja ustaliła. Lektura może być żmudna, ale dla świadomych obywateli – warta zachodu.

Ustalenia z wtorku 7 maja 2024 roku (pogrubioną czcionką) nakładamy na wcześniejsze.

Duda ma wygrać, ale pandemia miesza szyki

• 5 lutego 2020 – marszałek Sejmu Elżbieta Witek rozpisuje wybory prezydenckie na 10 maja 2020 roku. Ma to być reelekcja Andrzeja Dudy, kandydata PiS. Państwowa Komisja Wyborcza przystępuje do organizacji wyborów.
• 12 marca rząd zawiesza stacjonarną naukę w szkołach
• Od 13 marca liczba zakażeń SARS-COV-2 lawinowo rośnie. 24 marca – zostaje ogłoszony stan epidemii i pierwszy wielki lockdown. Za łamanie zakazu wychodzenia z domu „bez powodu” policja wystawia mandaty, a Sanepid nakłada kary do 30 tys. zł.
• W tym okresie, kwiecień–maj, liczba rejestrowanych zachorowań każdego dnia wynosiła od 250 do 590. Te 590 miało miejsce konkretnie 13 maja. Liczba zgonów wynosiła od 4 do 40 i ten najwyższy wzrost miał miejsce 25 kwietnia. Oczywiście w tej chwili możemy powiedzieć, że to jest stosunkowo mała liczba zachorowań, ale pamiętajmy, że to były wyłącznie zachorowania zarejestrowane, w sytuacji, gdy mieliśmy bardzo mocno ograniczone możliwości diagnostyczne, bo dostępność do testowania dopiero się rozwijała w Polsce (zeznanie prof. dr. hab. Roberta Flisiaka).

Co z wyborami?

• Na świecie zaplanowanych jest w tym czasie 60 wyborów. 43 zostały przesunięte właśnie ze względu na covid (zeznanie Sylwestra Marciniaka z PKW).
• Minister zdrowia Łukasz Szumowski analizuje dane o pandemii, dostaje szczegółowy raport z Lombardii, gdzie system ochrony zdrowia się załamał.
• Stan epidemii pozwala w Polsce na skorzystanie z ustaw o stanach nadzwyczajnych. Ale w takim wypadku wybory mogłyby się odbyć dopiero w 90 dni od odwołania stanu nadzwyczajnego.

Bielan odkrywa problem

• 26/27 marca PKW ma już zawiadomienia od wszystkich komitetów wyborczych o zamiarze startu w wyborach. Ale kampania wyborcza nie przebiega już tak, jak powinna. Np. nie ma spotkań i wieców wyborczych. PKW wydaje więc „apel do władz o ustalenie zasad przeprowadzenia wyborów”.
• „Na przełomie marca i kwietnia” minister zdrowia rozmawia o wyborach z prezydentem i zarazem kandydatem w wyborach Andrzejem Dudą. Mówi mu, że lepiej byłoby przełożyć wybory.
• 27 marca – Sejm uchwala przepisy o głosowaniu korespondencyjnym dla osób powyżej 60. roku życia. Zakładają, że seniorzy dostaną pakiety wyborcze listami poleconymi. Zdaniem Adama Bielana (europosła PiS i członka komitetu wyborczego Andrzeja Dudy) w grę wchodzić może nawet 10 mln przesyłek – czego chyba nikt w Sejmie nie wziął pod uwagę. A tego nie da się zrobić.
• 27 lub 28 marca wiceminister aktywów państwowych Artur Soboń dowiaduje się o pomyśle zrobienia wyborów w formie korespondencyjnej z „projektów złożonych w Sejmie przez PiS”. Musi chodzić o wybory dla seniorów. Widać, że ustawa budzi dyskusje i do polityków PiS zaczyna docierać, że wybory korespondencyjne to gigantyczna operacja.
• 29 marca w Bawarii odbywają się wybory w pełni korespondencyjne. Wyborców jest tam tylko 1 mln 100 tys. W Polsce – 30 mln. W Bawarii poczta dostarcza pakiety wyborcze do skrzynek (Sylwester Marciniak z PKW przed komisją: „tylko że w Bawarii przygotowanie społeczeństwa do wyborów korespondencyjnych trwało kilkadziesiąt lat”).
• Adam Bielan dochodzi do wniosku, że wybory korespondencyjne dla seniorów z przesyłkami poleconymi zakończą się katastrofą. „Wariant bawarski” to jego zdaniem jedyne wyjście. Poczta musi wysłać pakiety wyborcze zwykłymi przesyłkami, do skrzynek pocztowych (o tym, że 4 mln wyborców nie ma skrzynek pocztowych, Bielan nie wie).

„Jarosław nalega” na zrobienie wyborów

• 31 marca Bielan rozmawia o tym pomyśle z szefem swojej partii Jarosławem Gowinem.
• W nocy z 31 marca na 1 kwietnia Bielan dzwoni też do Jarosława Kaczyńskiego i mówi mu, że listy polecone nie zadziałają, ale jest przykład bawarski i można całe wybory zrobić w ten sposób. Kaczyński mówi, że „się zastanowi”.
• 1 kwietnia – jak zeznaje Bielan – zbierają się już władze PiS – Komitet Polityczny. I to on – a nie osobiście Jarosław Kaczyński – podejmują decyzję, by poprzeć „opinię” Bielana (tak twierdzi Bielan, ale bez tego dodatku jego zeznanie poważnie obciążyłoby Kaczyńskiego). Pojawia się w Sejmie poselski projekt powszechnych wyborów kopertowych. Zakłada on, że powszechne wybory organizować będzie rząd i Poczta Polska. Państwowa Komisja Wyborcza nie jest proszona o opinię. W tym czasie PKW po prostu dalej organizuje wybory i nie interesuje się zmianami prawa, gdyż jest „apolityczna” (zeznanie sędziego Marciniaka). Gowin: „Jarosław Kaczyński, tak jak powiedziałem, stosunkowo szybko przychylił się do pomysłu przeprowadzenia tych wyborów i potem konsekwentnie dążył do ich przeprowadzenia aż do momentu, w którym doszedł do przekonania, że sprzeciw – mój i części posłów Porozumienia – spowoduje podtrzymanie senackiego weta do ustawy o wyborach kopertowych”.
• 1 kwietnia ograniczono liczbę klientów w sklepach do trzech osób na kasę. Zamknięto budowlane sklepy, wprowadzono godziny dla seniora, zamknięto hotele i miejsca wynajmu krótkoterminowego. Zamknięto zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, salony tatuażu, piercingu. Wprowadzono zakaz przebywania na plażach i terenach zielonych.
• „Jarosław (Kaczyński – red.) nalega na przeprowadzenie tych wyborów„ – mówi wicepremierowi Jarosławowi Gowinowi premier Mateusz Morawiecki. Obecny w czasie spotkania minister zdrowia Łukasz Szumowski jest sceptyczny, ale skupia się na problemie pandemii. Jak zeznaje przed komisją, nie mówi wyraźnie ”nie„ – jak zapamiętał to świadek Gowin. ”Trudno powiedzieć, że byłem przeciwny. Ale miałem obawy o bezpieczeństwo zdrowotne przy organizacji wyborów z gromadzeniem się w lokalach".
• Gowin: „W ocenie zespołu wybitnych ekspertów (wchodził w jego skład m.in. prezes PAN, czołowy polski epidemiolog, profesor Pyrć, wybitny biolog profesor Maciej Żylicz, a przewodniczył mu ówczesny wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego profesor Wojciech Maksymowicz), wybory przeprowadzone w trybie korespondencyjnym grożą nasileniem pandemii. Argumenty były dla mnie przekonujące. Ale i Jarosław Kaczyński i Mateusz Morawiecki argumentowali, że konstytucyjnym obowiązkiem rządu jest doprowadzenie do odbycia się wyborów w terminie wskazanym przez Marszałka Sejmu”.

Kto wpada na pomysł z Pocztą?

• Według szefów Poczty Polskiej na pomysł, by za wybory odpowiadała Poczta, nie wpadł nikt u nich. Zrobił to za to ktoś w Orlenie. Zgłasza go ich zdaniem Krystian Szostak, który wcześniej był członkiem władz konkurencyjnego dla Poczty InPostu. Mail z adresu Orlenu stwierdza, że Poczta da radę, bo „ma własne drukarnie” (autor maila się myli, ale to wyjdzie na jaw dopiero w połowie kwietnia – na razie mail jest podstawą do działań władzy). Krystian Szostak w mailu do OKO.press wyjaśnia, że nie pracował wtedy w Orlenie. Tajemnicę wyjaśnia Adam Bielan. Szostak rzeczywiście przygotował wstępny projekt, ale jako „znajomy” Bielana, a nie – pracownik Obajtka.
• Tą drogą – przez Bielana – pomysł Szostaka trafił do Sejmu. Szostak ma też pomysł, by głosy liczyć automatycznie, kodami kreskowymi . „To był jego autorski projekt”. Jak to by miało być zrealizowane (skąd maszyny np.?), nie wiadomo.
• Bielan nie wyklucza tu swoich bezpośrednich kontaktów z prezesem Poczty Zdzikotem.

Jacek Sasin znajduje odpowiedniego człowieka na prezesa Poczty

• Poczta Polska nie jest w stanie przeprowadzić wyborów korespondencyjnych. Tak uważa jej prezes Przemysław Sypniewski. Nie zostanie jednak wysłuchany przez autorów ustawy przyjętej 27 marca, ale odwołany. 1 lub 2 kwietnia wicepremier i minister aktywów państwowych Jacek Sasin zwraca się do wiceministra obrony narodowej Tomasza Zdzikota, by zastąpił Sypniewskiego. Sasin obiecuje Zdzikotowi modyfikację przepisów – co ma rozwiać „wątpliwości Sypniewskiego”. Wtedy Jarosław Kaczyński zna już „opinię” Bielana. Sasin informuje Zdzikota, że ustawa o powszechnych wyborach kopertowych nie będzie wymagała, by pakiety wyborcze były dostarczane przez listonoszy za potwierdzeniem odbioru. Można je będzie po prostu wrzucić do skrzynki (to jest właśnie idea Bielana). Zapewnienia Sasina są dowodem, że na przełomie marca i kwietnia trwały w PiS jakieś analizy. Ale nie wiadomo, kto je robił – bo wszystko było nieformalne.
• „Na początku kwietnia” Jacek Sasin „nieformalnie prosi” wiceministra aktywów Sobonia, by rozejrzał się „jak to wygląda” i o „ogólny nadzór”. Komisja śledcza ostatecznie – mimo uników świadków – ustaliła, że za cały proces odpowiada wicepremier Sasin i podległe mu Ministerstwo Aktywów Państwowych, w którym pracuje Soboń.
• Premier Gowin spotyka się z przewodniczącym PKW Sylwestrem Marciniakiem. Jest jedynym członkiem władz, którego interesuje zdanie PKW. Nic z tego jednak nie wynika, bo Gowin zaraz poda się do dymisji, a PKW zachowa ogromną ostrożność w zgłaszaniu wątpliwości. W tym czasie jego polityczny partner Adam Bielan zaczyna go uważać za zdrajcę. Gdyż 31 marca Gowin jadł kolację z Władysławem Kosiniakiem-Kamyszem z PSL.
• 3 kwietnia – rząd zamyka lasy, a do warszawskiej prokuratury trafia od prywatnej osoby zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa: organizacja wyborów w pandemii narazi mnóstwo ludzi na niebezpieczeństwo zachorowania i śmierci.
• także 3 kwietnia – Tomasz Zdzikot zostaje oficjalnie prezesem Poczty Polskiej. Nie ma doświadczenia pocztowego, ale uważa, że zna się na zarządzaniu.

Etap decyzji. Władza organizuje wybory bez ustawy

• 5 kwietnia Paweł Skóra, ówczesny dyrektora Pionu Informatyki i Telekomunikacji Poczty Polskiej dowiaduje się, że Poczta będzie jednak organizowała wybory. Skóra ma opracować razem z pionem sprzedaży „wymagania biznesowe”, a następie harmonogram prac. Ustawy jeszcze nie ma (i nie będzie do samego końca działania Pawła Skóry).
• 6 kwietnia warszawska prokuratorka Ewa Wrzosek dostaje sprawę organizacji wyborów kopertowych. Sprawę tę zastępczyni Prokuratora Rejonowego Edyta Dudzińska kwalifikuje standardowo – pod art. 165 Kodeksu Karnego (zagrożenie epidemiczne) i opatruje niewyraźną adnotacją.

• 6 kwietnia w nocy i po awanturze w Sejmie, PiS uchwala ustawę o wyborach kopertowych. Bez debaty, co – jak przyznaje teraz Sylwester Marciniak z PKW – „nie jest korzystne”. Panujący w Sejmie PiS w ten sposób gwarantuje sobie, że opozycyjny Senat swoje 30 dni na debatę wykorzysta. A dopóki Sejm nie rozpatrzy uwag Senatu, a prezydent nie podpisze ustawy — nie ma podstawy prawnej do organizowania wyborów kopertowych.
• Ponieważ projekt jest procedowany jako poselski, nie podlega konsultacjom i uzgodnieniom. Więc nikt nie wie, czy jego założenia są realizowalne.
• Ustawa z 6 kwietnia zakłada jednak, że marszałek Sejmu mógłby zmienić termin wyborów z 10 maja na inny. To dowód na to, że PiS już wtedy wiedział, że termin 10 maja może nie być do utrzymania. Potwierdza to zresztą przed komisją jej członek, poseł PiS Przemysław Czarnek. PiS wpisał sobie w ustawie prawo do przesunięcia terminu wyborów. Ale ponieważ nie zanalizował wcześniej całego procesu, nie wie, że to mu nie wystarczy.
• PiS jest więc przekonany, że – tak czy siak – wybory kopertowe zrobi i zachowują się tak, jakby ustawa już obowiązywała. O jej wdrażaniu wicepremier Sasin rozmawia z nowym prezesem Poczty Zdzikotem. I będzie je prowadził regularnie do 10 maja – zeznaje Zdzikot. Soboń to potwierdza.

Gowin protestuje. Informatycy Poczty mają wątpliwości.

• 6 kwietnia wicepremier Jarosław Gowin podaje się do dymisji. Uważa, że wybory kopertowe doprowadzą do gwałtownego rozpowszechnienia się pandemii, a poza tym państwo nie jest w stanie takiej operacji przeprowadzić i wszystko skończy się katastrofą i międzynarodową kompromitacją. Bez głosów gowinowców PiS nie odrzuci spodziewanego sprzeciwu Senatu.
• Wiedza Gowina o ryzyku pandemicznym musi wynikać z rozmów z ministrem zdrowia Szumowskim. Ten jednak ich publicznie nie zgłasza. „Ministerstwo Zdrowia zalewane jest wtedy apelami, by zatrzymać te wybory” – twierdzi przewodniczący komisji śledczej Dariusz Joński.
• 6 kwietnia. Zarząd Poczty dostaje od szefa pionu informatyki Pawła Skóry plan działania, z rozpisanymi zadaniami, odpowiedzialnością, wydatkami i ryzkami (nie ma ustawy, więc nie ma np. gwarancji, że wydatki ktoś Poczcie zwróci, nie ma też rozporządzeń, które precyzyjnie opisałyby działania Poczty). Zarząd Poczty planu nie akceptuje, bo rozumie ryzyko potwierdzenia na piśmie działań, które nie mają podstawy w ustawie. Zamiast tego Zarząd powołuje zespół, który pracuje w trybie codziennych zebrań z udziałem członków rządu. „To nie pozwala sprawdzić, co jest zrobione, a co nie, komunikacja wewnętrzna zostaje zaburzona. I wtedy pomyślałem po raz pierwszy, że to się nie uda” – zeznaje Paweł Skóra.

Sama Poczta nie da rady — trzeba dokooptować PWPW

• „Prawdopodobnie pierwotnie zakładano, że Poczta poprowadzi cały proces”, ale dosyć szybko do prezesa PWPW Macieja Biernata dotarło, że zaangażowana będzie także Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych.
• 6 kwietnia („około”) o zaangażowaniu w wybory kopertowe Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych dowiaduje się prezes PWPW Maciej Biernat. Zostaje „zaproszony do konsultacji, jak zabezpieczyć karty do głosowania”. Pytanie zadaje MSWiA. „Prawdopodobnie było to spotkanie ze ścisłym kierownictwem MSWiA, z min. Kamińskim i Szefernakerem. Być może był tam minister Wąsik”.

PWPW nie wystarczy. Trzeba znaleźć na rynku kooperantów

• 7 kwietnia – minister Łukasz Szumowski zleca Sanepidowi opracowanie zaleceń sanitarnych dla wyborów kopertowych.
• 7 kwietnia – zaczynają się przygotowania do organizacji wyborów kopertowych. Odpowiada za to Ministerstwo Aktywów Państwowych, co komisji udaje się w końcu ustalić (potwierdza to m.in. prezes PWPW Biernat). Dopiero w ich toku władze mierzą się z realnymi problemami, które byłyby znane wcześniej, gdyby ustawa nie była przyjmowana w szalonym tempie. Do PiS zaczyna docierać nie tylko to, jak trudnym zadaniem jest przeprowadzenie wyborów kopertowych w ciągu miesiąca. Ale też to, że działania trzeba podjąć natychmiast, co oznacza zaciąganie zobowiązań i wydawanie pieniędzy bez podstawy prawnej. A to oznacza ogromne ryzyko prawne dla osób, które się pod dokumentami podpiszą.
• 6-10 kwietnia okazuje się jednak, że PWPW nie jest w stanie wyprodukować pakietów wyborczych. Może podzlecić ich druk i nadzorować to, ale konfekcjonowaniem musi się zająć ktoś inny. Członkowie Zarządu PWPW Maciej Biernat i Piotr Ciompa (kolega ministra Mariusza Kamińskiego ze studiów na UW w latach 80.) informują ministra Kamińskiego.
• Kamiński przyjmuje to do wiadomości i zapowiada, że porozmawia o tym „z innymi instytucjami zaangażowanymi w wybory”.
• 9 kwietnia rząd wprowadza powszechny obowiązek chodzenia w maseczkach (bez podstawy prawnej – ustawa o przeciwdziałaniu epidemiom pozwala nakładać taki obowiązek tylko na chorych)
• Ciompa wychodzi ze spotkania 10 kwietnia przekonany, że PWPW nie będzie zaangażowana w wybory kopertowe. Jednak dwa dni później dowiaduje się, że PWPW będzie jednak drukować – ale nie będzie konfekcjonować kart.
• „Ktoś wpada na pomysł, że odpowiednim potencjałem dysponuje PWPW. Nie zdaje sobie jednak sprawy, że poligrafia PWPW nie nadaje się do tego typu operacji” – zeznaje Ciompa. Uznaje to za „niefortunne”. W efekcie trzeba będzie błyskawicznie szukać podwykonawców. Minister Mariusz Kamiński zeznaje natomiast, że od początku wiedział, że PWPW nie może drukować kart i musi znaleźć podwykonawcę.

PKW widzi problem, ale nie alarmuje

• 7 kwietnia – PKW ponawia apel do władz „o ustalenie zasad przeprowadzenia wyborów”. I to wszystko. Gdyż jest „organem apolitycznym”.
• Już wtedy mniej więcej (albo „nieco później”) jednak sędzia Marciniak z PKW rozumie jednak, że nie przyjęta ciągle ustawa z 6 kwietnia ma istotny błąd: wyborcy nie będą kwitowali odbioru pakietów wyborczych (to jest ta twórcza modyfikacja, którą wicepremier Sasin obiecał Poczcie po „opinii” Adama Bielana dla Kaczyńskiego – że tak się da, bo w Bawarii się dało). Rzeczywiście, jak potwierdza szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra, system wyborczy ma się oprzeć o potwierdzenia listonoszy o dostarczeniu pakietów wyborczych w aplikacjach do przesyłek poleconych.

• „Wybory były możliwe, ale byłyby nieprawidłowe. Należało nie dopuścić do tego, by się odbyły wedle tych zasad” – tłumaczy przed komisją Marciniak, który w przeciwieństwie do Bielana zajmuje się wyborami w Polsce od dłuższego czasu.
• Dlaczego PKW nie alarmuje o tak fundamentalnym zagrożeniu dla procesu wyborczego? „W Sejmie nie mieliśmy możliwości zabrania głosu, bo ustawa została przyjęta w jeden dzień. Za to w Senacie [dwa tygodnie później] poświęciliśmy dyskusji kilkanaście godzin”.
• Sędzia Marciniak tego nie mówi, ale prezes PWPW Biernat twierdzi, że Ministerstwo Aktywów Państwowych prowadziło uzgodnienia dotyczące kart wyborczych z PKW („z panem dyrektorem i panią minister”).

Etap przygotowań. Minister Soboń naradza się, ale „nieformalnie”

• Spotkania w sprawie organizacji wyborów organizuje rząd, a nie odpowiadająca za nie PKW. T złamanie prawa. Z tego powodu ustalenie, co kto konkretnie robi i za co odpowiada, jest trudne (i będzie wymagało żmudnego zbierania informacji, kto za co powinien ponieść konsekwencje). Ze spotkań nie powstają żadne formalne notatki i nikogo to nie dziwi.
• Artur Soboń w Ministerstwie Aktywów Państwowych spotyka się z wiceprezesem Poczty Grzegorzem Kurdzielem. Soboń twierdzi, że było „nieformalne”, bo on nie ma tego w obowiązkach. A Kurdziel – że „spotykali się przedstawiciele Poczty i MAP – więc nie było to spotkanie towarzyskie”.
• Z dokumentów, które zbadała NIK, wynika, że „za przygotowanie przeprowadzenia wyborów kopertowych i nieprawidłowości z nimi związane odpowiedzialne było Ministerstwo Aktywów Państwowych. Ostateczną decyzję podjął prezes Rady Ministrów, czyli Mateusz Morawiecki” (zeznanie dyr. Bogdan Skwarki z NIK).

To nielegalne, ale czy w ogóle wykonalne? Premier obiecuje rozporządzenie

• Między 7 a 14 kwietnia trwają na szczytach władzy narady i analizy z udziałem Poczty Polskiej, jak te wybory przeprowadzić. Pomysły się zmieniają, co potwierdzają i szefowie Poczty, i Piotr Ciompa. Wychodzą nowe problemy. A dzieje się to już po przyjęciu ustawy przez Sejm — teraz poprawić ją będzie można tylko w takim zakresie, jakiego dotyczyć będą poprawki Senatu. Nie wiadomo, jakie to będą poprawki i kiedy przyjdą — Senat ma na nie 30 dni.
• W związku z tym Adam Bielan zaczyna organizować większość sejmową do odrzucenia poprawek Senatu. A zidentyfikowane problemy władza chce rozwiązać „metodą biznesową”, czyli realizując polecenia z góry.
• Od 8 kwietnia w rozmowach uczestniczy szef Kancelarii Premiera Michał Dworczyk.
• 10 kwietnia prezes PWPW Biernat dowiaduje się, że podstawą działań PWPW nie będzie ustawa, bo tej nie ma ciągle, ale decyzja premiera (zostanie ogłoszona dopiero 16 kwietnia). Biernat dowiaduje się o tym na spotkaniu w MSWiA (jemu podlega Wytwórnia). W spotkaniu bierze udział „kierownictwo MSWiA, kierownictwo MAP, prezes Poczty i ja z kolegą” (kolega – Piotr Ciompa). A także – co zeznał Ciompa – minister Dworczyk. Biernat zeznaje przed komisją, że choć już wie o rozporządzeniu, to o jego szczegółach dowie się dopiero po jego ogłoszeniu – 16 kwietnia.
• Tę informację można interpretować tak, że już około 10 kwietnia opór administracji przed realizowaniem projektu bez zasad i podstaw jest duży. I trwają naciski na premiera, by dał jakiś cień podstawy prawnej do działania. Inaczej urzędnicy nie zaangażują się w plan rządu. Jednak wtedy nie ma jeszcze pomysłu, jak mogłoby wyglądać to konkretne rozporządzenie wydane bez podstawy w ustawie. Trzeba pamiętać, że w tym czasie rząd wydaje wiele rozporządzeń bez podstaw prawnych — jak choćby to o obowiązku chodzenia w maseczkach.

10 czy 17 maja?

• 9 kwietnia – prezes PWPW przesyła do MAP Sasina projekt karty wyborczej. Na tym projekcie jest data wyborów „17 maja” – nie „10 maja”, zgodnie z postanowieniem Marszałka Sejmu. Dowodem jest mail prezesa PWPW Biernata z tego dnia do MAP. Co dowodzi, że już trzy dni po uchwaleniu ustawy o wyborach kopertowych ktoś zdawał sobie sprawę, że wyborów nie da się przeprowadzić 10 maja.

• Piotr Ciompa zaznacza, że były też „inne wzory kart wyborczych”, ale „taka data – 17 maja – była w obiegu”. Te „inne wzory” to – jak wynika z zeznań Biernata – karty oznaczone napisem „I tura” bez daty.
• 10 kwietnia – wzór bez daty akceptuje wiceminister aktywów państwowych Tomasz Szczegielniak. Rzecz w tym, że wzór karty wyborczej z PKW, na który powołuje się PWPW, zakłada, że jest na niej data wyborów. Prezesa Biernata to wszystko nie zadziwia, gdyż on jest od druku i zabezpieczeń kart – a „drukarz nie odpowiada za treść”. Nie dziwi też prezesa, że na zaakceptowanym wzorze karty jest — pośród zarejestrowanych kandydatów — nazwisko osoby, która nie kandyduje. Biernat uważa, że MAP musiał konsultować ten wzór z Państwową Komisją Wyborczą. Ale na jakiej podstawie? „Wzory kart zostały zaprojektowane i zatwierdzone, ale druk następuje dopiero po wejściu w życie tarczy antycovidowej 2.0” z 16 kwietnia 2020, która zawierała przepisy pozwalające na druk. Choć nie ma przepisów pozwalających na to, by takie karty przygotowywała PWPW, a nie PKW. Uwaga Biernata pokazuje, że PWPW jednak była świadoma problemów prawnych.

Kaczyński demonstruje stosunek do prawa

• 10 kwietnia, Wielki Piątek, do wyborów został miesiąc – Jarosław Kaczyński jedzie na cmentarz na grób rodzinny. Jest jedyną osobą w Polsce, której się to udało – cmentarze są zamknięte.

Atak furii Kamińskiego

• Kolejne spotkanie na szczycie w sprawie wyborów kopertowych w rezydencji premiera przy ul. Parkowej (uczestnicy to m.in.: Kaczyński, Sasin i prezes Poczty Polskiej Zdzikot) ma „charakter rozmowy politycznej, czy ustawa z 6 kwietnia będzie miała większość [po spodziewanym wecie Senatu]”. Nie ma na nim przedstawicieli Państwowej Komisji Wyborczej, choć zgodnie z prawem to ona nadal odpowiada za organizację wyborów.
• Nowy prezes Poczty, którego na spotkanie na szczycie zaprosił Sasin, zapewnia polityków, że wybory kopertowe da się zorganizować. Ale „pod pewnymi warunkami”, które zależą od polityków: musi wejść w życie ustawa z 6 kwietnia i to na podstawie powszechnego konsensusu, bo zaangażować w wybory trzeba np. samorządy. Już na tym etapie wydaje się to mało prawdopodobne, bo po awanturze w Sejmie 6 kwietnia konsensus jest mało możliwy. Widać, że zaczyna się proces zrzucania z siebie odpowiedzialności: „uda się, jeśli ktoś inny zrobi to i to”.
• Tymczasem na spotkaniu u premiera sytuacja polityczna się pogarsza: szef MSWiA Mariusz Kamiński w ataku furii grozi posłowi partii Gowina Michałowi Wypijowi więzieniem i „zniszczeniem” za protest w sprawie wyborów kopertowych [tego ataku Zdzikot nie pamięta, ale nie może „wykluczyć”; przyznaje, że było nerwowo, Kamiński to absolutnie wyklucza, mówi też, że spotkanie było spokojne. Może to być jednak inne spotkanie, bo Kamiński zeznaje, że bierze w nim udział Morawiecki – Wypij mówi o spotkaniu w willi premiera, ale bez Morawieckiego].
• W tym czasie – wedle relacji Szumowskiego – Gowin prowadzi jednak z opozycją rozmowy o tym, czy by w trybie super pilnym nie zmienić Konstytucji tak, by wybory prezydenckie zostały odłożone o dwa lata, a kadencja Dudy wydłużona, ale kosztem pozbawienia go prawa do reelekcji. Opozycja nie uważa, że można razem z PiS w trybie pilnym zmieniać Konstytucję.
• „Sytuacja była rzeczywiście trudna, ale taka czy inna sytuacja nikogo nie zwalnia od stosowania przepisów prawa uchwalonych przez parlament” – komentuje w komisji śledczej dyr. Skwarka z NIK.
• „Między 6 kwietnia a jego połową” Gowin: „Było wiele rozmów politycznych z udziałem Jarosława Kaczyńskiego i Mateusza Morawieckiego, podczas których przekonywali mnie do zmiany stanowiska. Oprócz tego byłem informowany, że podejmowane są działania zmierzające do skompromitowania mnie, czy też do znalezienia argumentów – mówiąc potocznie – haków, które skłoniłyby mnie do zmiany stanowiska. Byłem informowany, że sprawdzane są biznesy mojego syna, że przeprowadzane są kontrole w podległym mi – jako ministrowi nauki i szkolnictwa wyższego – Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Byłem też informowany o tym, jakoby w mojej sprawie sprawdzano akta prokuratorskie w całym kraju”.

PiS odkrywa problem braku skrzynek pocztowych

• Tymczasem do obradujących na „roboczych” spotkaniach u Sobonia dociera, że 4 mln osób w Polsce nie ma skrzynek pocztowych. Co prawda pakiety wyborcze (wedle nieobowiązującej jeszcze ustawy z 6 kwietnia) nie wymagają potwierdzenia odbioru, ale gdzie je zostawić, jeśli nie ma skrzynek?
• Poczta wpada na pomysł, że wewnętrzną regulacją wprowadzi zasadę, że jeśli ktoś nie ma skrzynki, to odbiór pakietu będzie musiał pokwitować osobiście – nie będzie tego robił listonosz. Sędzia Marciniak z PKW: I co? Kto by potem te potwierdzenia przetwarzał?
• Wiadomo też już, że z powodu pandemii brakuje chętnych do pracy w komisjach wyborczych i nie ma podstaw prawnych, by samorządy przekazały spisy wyborców Poczcie. Nie wiadomo jak chronić członków komisji wyborczej ani czy w ogóle wytrzymają 12 godzin w maseczkach na twarzy (Świadek prof. Robert Flisiak: Nie, nie wytrzymaliby. Młodzi, najbardziej wytrzymali lekarze pracujący w takim stroju na izbie przyjęć, byli w stanie wytrzymywać do 2 godzin). Poczta przeprowadza analizy zasobów firm ochroniarskich – bo dociera do niej, że urny wyborcze z powodu pandemii nie będą mogły stać w placówkach pocztowych, tylko na zewnątrz i jakoś trzeba ich pilnować (Zdzikot).

Tajemnica spotkania 15 kwietnia

• 14 kwietnia – były prezes Poczty Polskiej Sypniewski mówi wiceministrowi Soboniowi, że wybory są nie do przeprowadzenia. Potrzeba na nie 6-8 tygodni, a zostały cztery. Soboń potwierdza fakt takiej rozmowy. Mówi jednak, że Sypniewski mówił mu o „rozwiązywaniu problemów”, a nie o tym, że są one „nierozwiązywalne”. A poza tym przecież Soboń „formalnie” nie znał się na Poczcie i nie uważał, że uwagi Sypniewskiego do czegoś go zobowiązują.
• 15 kwietnia – wiceminister Soboń organizuje telekonferencję z udziałem szefów Poczty Polskiej, PWPW (ale nie prezesa Biernata), urzędników i przedstawicieli prywatnych firm – podwykonawców, którzy następnie zarobią na organizacji tych wyborów. „Rozmowy dotyczą tego, kto i kiedy oraz na jakiej podstawie będzie drukował i pakował pakiety wyborcze” – zeznaje Paweł Skóra z pionu informatycznego Poczty. „Nie znam ustaleń, ale musiało to być o wydrukowaniu kart” – zeznaje prezes PWPW Biernat.
• Soboń unika jak ognia odpowiedzi na pytanie, kto to spotkanie zorganizował. Teraz może się to wymyślić zabawne, ale nieformalność tych poczynań oznacza, że nie ma dokumentów, notatek, a informacje i ustalenia będą rozchodzić się w sposób niekontrolowany — bo nieformalnie.
• Soboń stara się umniejszyć swoją odpowiedzialność za to, ale na to nie mogą pozwolić jego podwładni (osoby niżej stojące w hierarchii PiS – bo o formalnym podporządkowaniu rzeczywiście mowy tu nie ma). W czasie konfrontacji z nim przed komisją prezes Kurdziel mówi jednak: „Soboń polecił mi to spotkanie zorganizować”. Firmy na to spotkanie zaprasza Soboń na podstawie listy od Kurdziela. A szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra dodaje, że Soboń to spotkanie prowadził.
• Według prezesów Poczty Soboń po rozmowie z Sasinem mówi im, że powinni organizować wybory „na zasadzie ryzyka biznesowego”. Czyli bez ustawy i umowy z rządem. Soboń tego akurat nie pamięta. Potwierdza jednak, że – co do zasady – informacje z takich spotkań przekazywał Sasinowi.

Nie ma ustawy, premier decyduje, a Sasin i Kamiński się starają

• 15 kwietnia – w TVN minister Łukasz Szumowski mówi, że wybory lepiej przełożyć, a koncepcja Jarosława Gowina, by o dwa lata wydłużyć kadencję Andrzeja Dudy, jest bardzo dobra. Szumowski słyszy też od „pana premiera i pana prezesa”, że to dobra propozycja. Tyle że Kaczyński i Morawiecki nie dysponują w Sejmie większością do zmiany Konstytucji.

• 16 kwietnia – premier Mateusz Morawiecki wydaje oczekiwaną przez podwładnych decyzję administracyjną o organizacji wyborów kopertowych z poleceniami dla Poczty i PWPW. Projekt decyzji przedstawia premierowi szef jego kancelarii Michał Dworczyk. Jest on negatywnie zaopiniowany przez służby prawne KPRM i Prokuratorię Generalną. Problemem jest to, że jej podstawą jest ustawa, która nie obowiązuje. Tego nie udało się obejść, tak jak w przypadku obowiązku noszenia maseczek czy zakazu wychodzenia z domu „bez powodu”. Minister zdrowia Łukasz Szumowski twierdzi, że premier znał w tym momencie jego zastrzeżenia do organizacji wyborów, bo o tym rozmawiali.

Jeśli to prawda, to 10 dni wystarczyło, by posypała się polityczna jedność PiS.

• NIK: W momencie wydania przez premiera decyzji nie dysponuje on żadną formalną analizą jej skutków ani potwierdzeniem, że na realizację tej decyzji są pieniądze. No i pieniędzy nie będzie.

„Przygotowanie” czy „organizowanie”

• Michał Dworczyk tłumaczy przed komisją śledczą, że premier nie decydował o „organizacji” wyborów, ale zlecał tylko „działania przygotowawcze”. Tu po raz pierwszy (ale nie ostatni) pojawia się argument, że „przygotowanie” to nie to samo co „organizowanie”. „Poczta Polska nie potraktowała tej decyzji jako polecenia, żeby się przygotować. Oni już zaczęli działać. Więcej, premier zleca wprost PWPW wydrukowanie kart do głosowania. Tymczasem zgodnie z prawem może o tym decydować wyłącznie Państwowa Komisja Wyborcza” – tłumaczy dyr. Skwarka z NIK. „To rozporządzenie jest przekroczeniem uprawnień”.
• Kontrola NIK wykazuje, że po wydaniu decyzji Kancelaria Premiera zleca sporządzenie opinii prawnych uzasadniających ją. Wstecznie.

• 16 kwietnia – w rezydencji premiera odbywa się spotkanie (kolejne spotkanie?) na szczycie. Uczestniczy w nim Morawiecki, Kaczyński, Sasin, Zdzikot, a także delegacja Porozumienia Gowina: Jadwiga Emilewicz, Wypij i Ociepa. I tam Sasin z Kamińskim wyjaśniają delegacji Porozumienia, jak przebiega organizacja wyborów. Wszystko odbywa się spokojnie, nie jest to spotkanie ważne, jedynie – zdaniem Kamińskiego – informacyjne. Morawiecki ma tam zapowiedzieć, że organizacja wyborów przebiega pomyślnie.
• 16 kwietnia wieczorem – członkowie gabinetu politycznego szefa MSWiA Kamińskiego ustalają, że nie da się sfinansować decyzji premiera bez dodatkowej ustawy, która przesunie środki budżetowe. Czyli kwestionują zasadność działania na podstawie decyzji premiera.
• Także wieczorem 16 kwietnia Wiktor Klimiuk z MSWiA pisze do szefa gabinetu politycznego ministra spraw wewnętrznych Mariusza Kamińskiego maila, że problem ustawa z 16 kwietnia nie rozwiązuje problemu z drukiem kart (czytaj — odpowiedzialności władz MSWiA i PWPW):
  • formalnie wzór karty wyborczej nadal ustala PKW. Straci to prawo 18 kwietnia. Ale ustawa, która pozwala to zrobić Poczcie i Ministrowi Aktywów Państwowych, nie weszła w życie – więc cokolwiek zrobi Wytwórnia (użyje starych wzorów czy zrobi własne), będzie kłopot.
  • nie wiadomo, ile będzie kosztował wydruk kart;
  • nie jest rozwiązana kwestia II tury wyborów (wygląda na to, że Wiktor Klimiuk pierwszy zauważa problem, że II tury w trybie kopertowym nie da się zrobić, bo dwa tygodnie to za mało na druk i dystrybucję kart wyborczych).

Etap prawnej próżni. Premier kazał, ustawy nie ma

• 16 kwietnia – Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dostaje decyzję wydrukowania kart wyborczych (zeznanie Zdzikota). Jak z kolei zeznaje Wiktor Klimiuk z MSWiA, to min. Kamiński sprawdza w PWPW, czy Wytwórnia jest w stanie wydrukować karty wyborcze, a na informacji przygotowanej przez prezesa PWPW pisze „zatwierdzam” lub „potwierdzam”.
• Wcześniej – jak zeznaje prezes PWPW Biernat – odbyły się „dwa lub trzy spotkania”, na których omawiano wzór karty do głosowania (bez podstawy prawnej) i „proces technologiczny”.
• 16 kwietnia – staje się jasne, że Senat nie rozpatrzy ustawy z 6 kwietnia przed 5 maja. Wykorzysta cały dostępny czas.

• Wydruk kart zajmie 10 dni, więc prezes Biernat musi je drukować bez podstawy prawnej „bo inaczej nie zdąży”. Uważa jednak, że nie może ignorować decyzji administracyjnej premiera „ze względu na ryzyko”. PWPW zaopatruje się w opinię prawników, wedle których wykonanie decyzji premiera „nie budzi wątpliwości prawników”.
• Prezes Zdzikot myśli podobnie: gdyby nie zrobił teraz nic i czekał na ustawę do 6, 7 czy 9 maja, to wyjdzie na to, że Poczta się do wyborów nie przygotowała. „Musi” więc organizować wybory bez ustawy – by nikt nie obarczył go potem odpowiedzialnością za niepowodzenie. Poczta dalej organizuje wybory „na zasadzie ryzyka biznesowego”. To, czy informatycy dowiozą system, ma się okazać dopiero 5 maja.

Sędzia Marciniak czyta Dzienniki Ustaw

• Kolejna ustawa covidowa 2.0 – z 16 kwietnia (wchodzi w życie 18 kwietnia) – odbiera Państwowej Komisji Wyborczej prawo drukowania kart wyborczych. To pogłębia chaos (Bogdan Skwarka z NIK mówi o „pustce prawnej”), bo ustawa z 6 kwietnia – nie obowiązuje aż do 9 maja 2020 roku. Skwarka: „Od tego momentu do 9 maja nie ma żadnych podstaw prawnych do organizowania przez Pocztę i PWPW wyborów kopertowych”. Sylwester Marciniak z PKW dodaje: „W tym czasie nadal obowiązuje Kodeks Wyborczy, z wyjątkiem prawa PKW do drukowania kart wyborczych. Nie ma podstawy do organizowania wyborów kopertowych”.
• Ale ustawa z 16 kwietnia jest niezwykle obszerna. Do PKW dopiero 20 kwietnia dociera, że została pozbawiona praw drukowania kart. Przewodniczący PKW Marciniak o wszystkich zmianach wie tylko dlatego, że codziennie czyta sobie Dziennik Ustaw.
• Choć PKW odpowiada nadal za organizację wyborów (z wyjątkiem druku kart), to nie wie, co robią w sprawie wyborów Poczta Polska i PWPW. I nie pyta. Choć na poziomie dyrektorskim miała konsultować projekt kart. Nie wiadomo, czy wiedział o tym sędzia Marciniak, bo słowem o tym przed komisją nie wspomniał.

Etap szukania usprawiedliwień na piśmie

• Poczta Polska (wiceprezes Grzegorz Kurdziel) informuje mailem wicepremiera Sasina, że pierwsze pieniądze na wybory trzeba będzie wydać do końca tygodnia (17 kwietnia). Na co Sasin odpisuje, że jest gotowy podpisać umowę, która będzie podstawą do wydawania pieniędzy. Prezes Poczty Zdzikot podkreśla, że Sasin obiecał mu, że na pewno umowę zawrze. Soboń nie bierze w tym udziału. Zeznaje, że decyzje podejmował Sasin.
• 17 kwietnia – Poczta Polska z PWPW zawierają umowę o poufności. Co świadczy o tym, że kolejnym krokiem ma być podpisanie umowy (PWPW zapewnia druk kart, a Poczta je pakuje). Nie można więc teraz tłumaczyć, że umowa była „dorozumiana”. Umowa PWPW–Poczta podpisana jednak nie będzie, zatrzymuje to Piotr Ciompa. PWPW wykrywa, że Poczta ma inne liczby pakietów wyborczych niż PWPW – liczby kart wyborczych.

Minister zdrowia zabiera głos

• 17 kwietnia, dzień po decyzji premiera – minister zdrowia Łukasz Szumowski wydaje publiczne zalecenia, by przełożyć wybory do momentu wynalezienia szczepionki. A najlepiej przedłużyć kadencję Andrzeja Dudy o dwa lata (jak chce Gowin, z którym Szumowski jest związany politycznie – był jego zastępcą w ministerstwie nauki od 2015 r.). A jeśli się „nie da uzyskać zgody politycznej” w tej sprawie, to wybory korespondencyjne są lepsze. Jest to jedyne formalne stanowisko Ministerstwa Zdrowia. Szumowski tłumaczy przed komisją, że nie formułował zaleceń kategorycznie, bo i tak ostateczna decyzja należała do Sejmu, a ustawy jeszcze wtedy nie było.
• 19 kwietnia – rusza druk pakietów wyborczych. „Czyli bez ustawy o wyborach kopertowych?” – pyta Biernata poseł Karnowski. „Na to wygląda. Ale inaczej byśmy nie zdążyli” – odpowiada prezes PWPW Biernat.
• Drukiem zajmuje się podwykonawca PWPW, któremu wytwórnia dostarcza technologii i farb będących produktami ścisłego zarachowania. Druk kart wyborczych odbywał się pod nadzorem PWPW, ale w tym prywatnym podmiocie. PWPW wyda na to kwotę „rzędu 4 mln zł”.
• 21 kwietnia – Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych występuje do MSWiA o zawarcie umowy. Ta umowa też nie zostaje podpisana. Wytwórnia dowiaduje się bowiem, że zlecenie na druk kart wyborczych złożyła Poczta, więc umowa już nie jest potrzebna. Ale w zleceniu nie ma słowa o Poczcie. Poczta zleca tylko dostarczenie pakietów (wykrywa to w dokumentach posłanka Filiks). Prezes PWPW Biernat zmienia więc przed komisją front: podstawą zlecenia jest „decyzja pana premiera”.

Baza PESEL podróżuje, umów na druk i pakowanie kart wyborczych nie ma

• Ustawa „tarcza covidowa 2.0” z 16 kwietnia daje też Poczcie Polskiej prawo do pobrania z Ministerstwa Cyfryzacji bazy PESEL. Nikt tego przepisu nie konsultował z Urzędem Ochrony Danych Osobowych. A prezes UODO Jan Nowak „nie zajmuje się wyborami”, więc i tym się nie interesuje. Pytania rodzą się w głowie prezesa Nowaka dopiero 18 kwietnia, kiedy ustawa wchodzi w życie i wtedy zastanawia się, czy ustawa zgodna jest z RODO. Wychodzi mu, że jest.
• 20 kwietnia – Poczta występuje do Ministerstwa Cyfryzacji o pełną bazę PESEL – dane 30 mln osób, które 10 maja 2020 roku będą miały co najmniej 18 lat. Ministerstwo nie widzi ryzyka, gdyż z Poczta jest „zaufanym partnerem”, który pobierał już dane z bazy PESEL np. do sprawdzania danych osób, które nie płacą abonamentu RTV. I nigdy nie dochodziło tam do wycieku. Być może wie o tym wniosku Urząd Ochrony Danych Osobowych, bo mimo że prezes o transferze danych „dowiedział się po fakcie”, to jednak problem prawny jest mu znany od 18 kwietnia. Być może więc nawet instytucja prezesa Nowaka podpowiada, jak te dane przekazać. Ale ówczesny prezes UODO Jan Nowak nie jest tego pewien zeznając przed komisją śledczą, bo w zasadzie zareagował dopiero oświadczeniem na stronie UODO 24 kwietnia.
• 20 kwietnia – Senat prosi PKW o przedstawienie stanowiska w sprawie ustawy z 6 kwietnia. Bo nad ustawą ciągle pracuje. Świadek prof. Flisiak: „Senat był pierwszą instytucją rządową, która zwróciła się o opinię epidemiologiczną. Pierwszą i jedyną”.

Drukujemy karty wyborcze – bez wzoru i bez ustawy

• Prezes PWPW pokazuje min. Kamińskiemu gotowe karty, które można wysłać Poczcie Polskiej. Wytwórnia wydrukowała je bez umowy i bez szacowania kosztów. Dyr. Skwarka z NIK: Wydrukowanie kart bez podstawy prawnej – a takiej podstawy wtedy nie było – to poważny problem.
• Wiktor Klimiuk z MSWiA tłumaczy teraz, że druk kart nie nastąpił bez umowy, bo skoro PWPW wydrukowała karty, a Poczta je przyjęła, to świadczy to o zawarciu umowy. Nie ma jednak takiego dokumentu – a chodzi o publiczne pieniądze. Posłowie PiS przed komisją tłumaczą, że „w Polsce jest wolność umów”, więc można było zawrzeć „umowę hybrydową”. Dyr. Skwarka z NIK: przecież projekt tej umowy istniał na papierze. Więc o czym my rozmawiamy?
• 21 i 22 kwietnia – wiceminister Artur Soboń z MAP udziela wywiadów w mediach w sprawie wyborów kopertowych. Mówi tam o wielu szczegółach organizacji zbierania głosów. O tym, jak będą identyfikowani wyborcy i jak będą zbierane głosy (do worków). Pokazuje to, że ma ogromną wiedzę o tych przygotowaniach. Nie dzieli się publicznie żadnymi wątpliwościami i bagatelizuje pytania dziennikarki – choć teraz, przed komisją, zeznaje, że tych wątpliwości miał wtedy coraz więcej.

Kto za to zapłaci?

• 22 kwietnia – Poczta wysyła wicepremierowi Sasinowi projekt umowy Poczta–MAP. Sasin, podobnie jak Mariusz Kamiński z MSWiA też jej nie podpisze. Wiceprezes Poczty Zdzikot podkreśla, że Sasin nie zgłaszał żadnych uwag do przesłanego mu projektu. Dlatego nie ma pojęcia, dlaczego Sasin go nie podpisał. „Do zawarcia umowy powinno było dojść”. W sumie Poczta „w ramach ryzyka biznesowego” wyda 88 mln zł.
• NIK: Zgodnie z decyzjami premiera, MSWiA było zobowiązane do podpisania umowy z PWPW, a MAP z Pocztą Polską. Obie państwowe firmy przekazały swoim ministerstwom szacunki dotyczące kosztów. Negocjowały koszty z podwykonawcami. Ale nie miały umów. "Naszym zdaniem firmy powinny przed wykonaniem podpisać stosowną umowę i dołożyć należytej staranności, żeby wydane pieniądze do nich wróciły. To była podstawa wniosków NIK do prokuratury. „Zwłaszcza że to nie są środki spółek tylko również podatników” – zeznaje Bogdan Skwarka z NIK.

PESEL nie wystarczy. Kto wyśle maile?

• 22 kwietnia – szef pionu informatycznego Poczty Paweł Skóra przywozi z Ministerstwa Cyfryzacji na zaszyfrowanej płycie DVD całą bazę PESEL. Jest eskortowany przez uzbrojony konwój. Baza zostaje zassana do systemu informatycznego Poczty tylko po to, by Poczta wiedziała, ile mniej więcej pakietów wyborczych dostarczyć do konkretnych punktów węzłowych WER (Wydziałów Ekspedycyjno‑Rozdzielczych Poczty) i do placówek pocztowych.
• Jednak przekazanie danych obywateli w taki sposób jest po prostu sprzeczne z RODO, co potwierdzają potem sądy w wyrokach. Bowiem RODO – rozporządzenie o ochronie danych osobowych obowiązujące w całej Unii Europejskiej – mówi wyraźnie, że jeden przepis w ustawie (art. 99) nie wystarczy do przerzucania się danymi milionów osób. Trzeba spełnić warunki dodatkowe, m.in. upewnić się co do celowości operacji (a cel jest w ustawie, która nie weszła w życie – czyli go nie ma), zanalizować ryzyko i upewnić się, że środki bezpieczeństwa są do niego adekwatne.
• Obywatele zaczynają składać skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, instytucji powołanej do ochrony danych i prywatności. UODO skargi odrzuca jako niezasadne, gdyż przyznaje rację władzy.

Kolej na samorządy

• W nocy z 22 na 23 kwietnia – wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast dostają w mailu wnioski o przekazanie danych ze spisu wyborców. Poczta wysyła je na podstawie ustawy z 16 kwietnia. Odmawia wysłania tego maila szef informatyków Poczty Polskiej, Paweł Skóra, któremu każde to zrobić szef, wiceprezes Tomasz Janka. Skóra mówi mu: „takiej komunikacji nie prowadzi się mailowo, bo nie jest to bezpieczna forma komunikacji. Nie da się tu potwierdzić nadawcy – a mail nie był podpisany podpisem kwalifikowanym”. Skóra tłumaczy, że taki mail ie budzi zaufania, bo każdy sobie może zrobić nagłówek „Poczta Polska”. Odpowiedź brzmi „To jest polecenie Zarządu”. Skóra mówi, że tego nie zrobi. Mailing więc przeprowadza jego pracownik (i – niebawem – następca na stanowisku) Jarosław Gromadziński. Ten wysyła maila nocą, gdyż Zarząd chciał, by wysyłka wyszła tego samego dnia.

• Następnego dnia do Poczty dociera jednak, że niepodpisany mail to skandal (mówi to przed komisją Skóra, ale też prezesi Poczty oraz minister cyfryzacji). Wobec tego wiceprezes Janka poleca Skórze wysłanie wezwania do samorządów systemem ePUAP. Skóra odmawia – mówi, że może pomóc, ale tego nie zrobi. Wobec tego wezwanie idzie ze specjalnej skrzynki ePUAP Poczty, którą błyskawicznie zakłada Ministerstwo Cyfryzacji (zgodę wydaje minister cyfryzacji). Minister wie bowiem, że Poczta ma prawo prosić o listy. Wie też, że samorządy nie mają podstawy prawnej, by listy wydać – ale to mu nie przeszkadza.

Jak użyć list wyborczych, o ile będą

• 23 kwietnia PKW wysyła samorządowcom potwierdzające to stanowisko. Bo listy – w przeciwieństwie do bazy PESEL – nie służą „przygotowaniom”, ale już wprost „organizacji” wyborów. A do organizacji wyborów przez Pocztę nie ma podstaw prawnych (brak ustawy).
• Bogdan Skwarka (NIK) przed komisją: Do wezwania samorządowców o wydanie spisów wyborców nie było żadnej podstawy prawnej.
• Zatem samorządy rozpatrują wniosek Poczty – ale w większości odmownie (odpowiada 541 gmin na 2400, jednocześnie, jak wykrywa NIK, samorządowcy zasypują KPRM pytaniami w sprawie tego wezwania. KPRM odmawia jednak odpowiedzi, twierdząc, że gminy nie są stronami tej decyzji). Zdaniem PiS to zachowanie opozycyjnych samorządowców uniemożliwiło przeprowadzenie wyborów.
• 24 kwietnia prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jan Nowak wydaje stanowisko (żeby zmniejszyć w ten sposób liczbę wpływających skarg). Stwierdza, że wybory to nie jego sprawa, tylko PKW. Natomiast Poczta mogła pozyskać dane z bazy PESEL na podstawie art.99 ustawy covidowej oraz decyzji premiera z 16 kwietnia. UODO też – podobnie jak Minister Cyfryzacji – oddziela „organizację wyborów” od „przygotowania wyborów”. Baza PESEL nie służy „przygotowaniu” ale „organizacji”, więc wszystko jest w porządku. Problemów z ryzykiem obracania całą bazą PESEL w spółce Poczta Polska prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych nie widzi.

Mariusz Kamiński upewnia się, czy PESEL został oddany

• Wiceprezes Poczty Zdzikot przed komisją: „Fakt istnienia różnych formatów danych doprowadził władze do stworzenia centralnego rejestru wyborców w 2023 roku”. Paweł Skóra o problemie ze spisami wie wcześniej, ale zakłada, że dałoby się spisy ujednolicić. Choć „ryzyko oczywiście było”. Soboń przed komisją: bez spisów nie dało się przeprowadzić wyborów. „Na tym polega człowiek myślący, że ma wątpliwości”.
• Do PKW właśnie wtedy dociera, co się stało: że została pozbawiona części uprawnień. Sędzia Marciniak nie doczytał tego w ustawie z 16 kwietnia („gdyż była obszerna”, a przepis dotyczący PKW miał numer 99). Sędziego Marciniaka z PKW alarmują samorządowcy. Pytają, co zrobić z żądaniami Poczty, by wydać jej spisy wyborców. PKW wyjaśnia, że w ustawie covidowej 2.0 jest przepis (art. 99) pozwalający wydać dane wyborców Poczcie. Jednak nadal nie obowiązują przepisy o samych wyborach kopertowych – bo te są w nieobowiązującej ciągle ustawie z 6 kwietnia. Czyli nie ma podstaw prawnych.
• Około 22-24 kwietnia, już po przekazaniu bazy PESEL Poczcie, minister spraw wewnętrznych i administracji Mariusz Kamiński organizuje u siebie spotkanie ad hoc w sprawie wyborów kopertowych. Jest na nim też zastępca Kamińskiego, wiceminister Błażej Poboży, minister zdrowia Szumowski, wiceminister Cieszyński, oraz ściągnięty w trybie nagłym minister cyfryzacji Marek Zagórski. Spotkanie dotyczy „procedury przekazywania wyborcom pakietów wyborczych”, rozważane są na nim, ale „niekonkluzywnie to, czy nie dałoby się przeprowadzić w innym terminie”. Kamiński upewnia się u ministra cyfryzacji, czy przekazał dane PESEL.

Etap szukania potwierdzeń własnej niewinności

• Na podstawie obietnicy Sasina Poczta bierze się jednak za „organizację wyborów” (są na to maile o kalkulacji kosztów), choć jej szefowie zdają sobie sprawę, że nie wolno im tego robić.
• Poczta podpisuje umowy z pośpiesznie wybranymi podwykonawcami i wydaje pieniądze (NIK: są dwie umowy po 15 mln zł).
• Wiceprezes Poczty Zdzikot zaopatruje się w opinię prawników, że musiał wydać na organizację wyborów pieniądze, nie czekając na umowę z Ministerstwem, gdyż decyzja premiera z 16 kwietnia miała klauzulę natychmiastowej wykonalności.
• PWPW robi tak jak Poczta: tłumaczy się, że musiało wydrukować karty wyborcze, bo tego wymaga rozporządzenie premiera.
• 28 kwietnia – Piotr Ciompa z PWPW pisze maila, którego adresatem jest m.in. prezes Maciej Biernat, że umowę z podwykonawcą trzeba podpisać zaraz po północy w dniu, kiedy ustawa o wyborach kopertowych wejdzie w życie. I że prawnicy muszą to jakoś wymyślić – podpisanie umowy w dzień nie wchodzi w grę, bo sądy mogą to różnie zinterpretować.
• MSWiA nie płaci PWPW za druk kart. W ten sposób unika kolejnej pułapki: premier kazał MSWiA zapłacić, ale jego rozporządzenie nie ma podstawy w ustawie – bo ustawy jeszcze nie ma. MSWiA robi sobie w tej sprawie specjalną prawną analizę.
• Wiceminister Soboń rozporządzeniem premiera nie może się posłużyć, bo jego ono nie dotyczy. Do obrony używa więc formalnego zakresu obowiązków w Ministerstwie. Nie obejmuje on współpracy z Pocztą. Zdaniem Sobonia zakres ten czyni jego działania „nieformalnymi”.

Kto za to zapłaci cd?

• Poczta i PWPW zaczynają gorączkowe poszukiwania tego, kto im zwróci wydane pieniądze. Szef MAP mówi, że „on żadnej umowy nie podpisywał i jest czysty”, szef MSWiA tak samo. Minister Kamiński zeznaje, że planował zapłacić, ale „później”, kiedy będzie już wiadomo, ile to kosztowało. „Doprowadzono do takiej sytuacji, że gdyby Sejm nie przyjął potem specjalnych przepisów, to być może tych środków firmy nigdy by nie odzyskały. A jest tajemnicą poliszynela, że zarówno PWPW, jak i Poczta Polska, zwracały się do szefa MSWiA i MAP o refinansowanie tych środków i zostały ”wysłane na drzewo" – mówił dyrektor Skwarka z NIK.
• 30 kwietnia – prezes PWPW Maciej Biernat pisze do posła Bielana maila, w którym opisuje zabezpieczenia pakietów wyborów (niezbyt szczegółowo, ale że są bardzo poważne). Na jakiej podstawie? Bo prosił go kolega z zarządu, ale Piotr Ciompa. Biernat nie wiedział, kim jest Bielan – dopiero teraz wie, że był głównym architektem procesu wyborczego. I dziś Maciej Biernat uważa, że ten mail był błędem. Bielan przyznaje przed komisją, że ma skrzynkę na gmailu, ale ma „wiele adresów” i zupełnie „nie pamięta tej korespondencji”. A z Ciompą nie miał kontaktów.
• 5 maja (dopiero) – prezes Urzędu Ochrony Danych zwraca się do Ministerstwa Cyfryzacji, czy aby dane udostępnione Poczcie są bezpieczne.

Etap paniki. Władza umarza śledztwo po dwóch godzinach

• 23 kwietnia około godz. 16:00 prokurator Ewa Wrzosek wszczyna sprawę w sprawie zagrożenia epidemiologicznego stwarzanego przez organizację wyborów kopertowych. Wcześniej ustaliła, że zgłoszenie obywatela może być zasadne. Epidemiolodzy ostrzegają, że ustawa „kopertowa” procedowana przez parlament jest obarczona ryzykiem dla osób pracujących przy wyborach, a przez to doprowadzi do rozprzestrzenienia się pandemii. Jest też w tej sprawie publiczne stanowisko ministra zdrowia Szumowskiego. Po godz. 18:00 sprawa zostaje umorzona przez jej zwierzchniczkę, prok. Edytę Dudzińską. Przed komisją zeznaje ona, że Wrzosek nie miała prawa zajmować się tą sprawą, gdyż niewyraźna dekretacja Dudzińskiej na aktach to słowa „dla mnie”. Nikt nie zauważył w prokuraturze, że prok. Wrzosek ma od trzech tygodni nie swoją sprawę. Nikt nie ustalał też, jak do rzekomej pomyłki doszło. Wedle komunikatu rzeczniczki prokuratury z 23 kwietnia powodem umorzenia jest to, że do przestępstwa nie doszło: wyborów nie było i nie wiadomo, kiedy będą (!). Tego dnia wiadomo już, że wybory są praktycznie nie do przeprowadzenia, a poszły na nie bez podstawy prawnej pieniądze publiczne. Reakcja zwierzchników Dudzińskiej, którzy wysyłają ją do pracy po godzinach, świadczy o tym, że gdzieś na górze w PiS ktoś już zaczyna sobie z tego zdawać sprawę.
• PiS jednak dalej szuka większości dla operacji „wybory kopertowe”. I to mimo tego, że wybory są niewykonalne – a wie o tym coraz więcej osób w partii. Ustawa zalegalizowałaby przynajmniej częściowo dotychczasowe działania. PiS zbiera więc głosy do odrzucenia spodziewanego weta Senatu.

Gowin dostaje ostrzeżenie

• W tym mniej więcej czasie tajemniczy funkcjonariusz służb specjalnych ostrzega Gowina, by miał się na baczności. „Zbierane są na pana haki”.
• Gowin rozmawia z posłami opozycji i „próbuje znaleźć jakieś rozwiązanie”. Czyli przełożyć wybory o dwa lata. "Nie czułem się osobiście szantażowany, ale wiem o rozmowach, jakie odbywali posłowie Porozumienia. Ówczesna wiceminister Iwona Michałek była zaproszona przez Mateusza Morawieckiego na spotkanie do willi premiera i tam sugerował jej dymisję, jeśli nie poprze tych wyborów. Z kolei pracujący w administracji członkowie rodziny Michała Wypija byli nagabywani, by wpłynęli na pana posła” – zeznaje Gowin przed komisją. Okazuje się, że to ojca Wypija nagabuje doradca Andrzeja Dudy, Jerzy Milewski (spotkanie odbywa się na stacji benzynowej pod Szczytnem).
• Gowin: „W trakcie licznych wtedy moich rozmów z Jarosławem Kaczyńskim analizowaliśmy rozmaite możliwe scenariusze, ale żaden z tych scenariuszy nie był dla nas satysfakcjonujący. Albo nie chciał go zaakceptować Jarosław Kaczyński – na przykład wprowadzenia stanu klęski żywiołowej – albo ja nie byłem skłonny przychylić się do argumentów Jarosława Kaczyńskiego, że wybory kopertowe jednak da się zorganizować, że są one zgodne z zasadami Konstytucji”,„Natomiast drugi argument miał charakter polityczny. Jarosław Kaczyński obawiał się, że przesunięcie wyborów dalej w czasie zmniejsza szanse wyborcze Andrzeja Dudy”. „ Oczywiście to był ten argument – przywołany już przeze mnie – zmniejszenia szans wyborczych Andrzeja Dudy w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, co oznaczało, że wybory przesuwałyby się co najmniej o trzy miesiące. Badanie nastrojów opinii publicznej wskazywało, że te nastroje – siłą rzeczy w warunkach pandemii i lockdownów – były stopniowo coraz gorsze. Jarosław Kaczyński bał się porażki Andrzeja Dudy w wyborach prezydenckich”.

Straszenie posłów od Kukiza

• Politycy PiS próbują zmusić do głosowania za wyborami kopertowymi (kiedy ustawa wróci z Senatu) posłów z ugrupowania Pawła Kukiza. Świadek Paweł Kukiz słyszy wprost, że chodzi o zwiększenie szans wyborczych Andrzeja Dudy. Co oznacza, że władza wykonawcza łamie prawo, by wpłynąć na wynik wyborów.
• Świadek Jarosław Sachajko, kolega Kukiza, przyznaje, że prezes firmy drobiarskiej Cedrob zaprosił go do premiera, by tam zaproponować mu – posłowi ówczesnej opozycji – stanowisko w Ministerstwie Rolnictwa za poparcie wyborów kopertowych. Sachajko lobbuje tam za swoim „programem białkowym” i z negocjacji nic nie wychodzi.
• Sam Kukiz – wtedy poseł niepopierający PiS (obecnie, w trzeciej swojej kadencji – wybrany z list PiS) – ujawnia tę korupcję w ogromnym, emocjonalnym i bardzo szczegółowym wpisie na Facebooku z 5 maja. Pisze, że PiS stawia na swoim „dzięki gangsterskim metodom przekupstwa i szantażu”. A także, że „Dworczyk na to, że taka jest linia partii, że wybory muszą być w maju i nic się nie da zrobić”. Tymczasem opozycja próbuje przeciągnąć na swoją stronę ludzi Gowina, oferując mu stanowisko marszałka Sejmu – zeznaje Kukiz.

Problemy okazują się nie do przejścia: 10 maja jest nierealny

• Kolejne analizy doprowadzają organizatorów wyborów kopertowych do wniosku, że wybory będzie trzeba przesunąć na 17 maja. I taką datę wskazywał na „spotkaniach roboczych” z Pocztą wiceminister Soboń. Na to także nie było żadnej prawnej podstawy, bo – powtórzymy n-ty raz – ustawa z 6 kwietnia nie weszła w życie.
• Wedle wiceprezesa Zdzikota 17 maja to też termin nierealny. W grę wchodzi 23 maja i to tylko dla I tury. II tura jest w ogóle niewykonalna, bo nie da się jej organizować w dwa tygodnie, jak wymaga prawo.

A co z II turą?

• W planie organizacji wyborów przez Pocztę Polską nie ma w ogóle mowy o II turze wyborów prezydenckich. Ale „to nie był problem Poczty – ona miała tylko doręczyć pakiety” – zeznaje prezes Zdzikot. Tłumaczy się, że choć nikt w kraju nie byłby w stanie przygotować i rozdystrybuować nowych pakietów wyborczych do II tury, to przecież „może ktoś w Unii Europejskiej umiałby to zrobić”.
• 28 kwietnia – A może użyć ponownie kart z I tury? I dodać zalecenie, żeby wybierać tylko spośród kandydatów, którzy przeszli do drugiej tury? To jest rekomendacja pracowników PWPW dla prezesa Macieja Biernata, którą przekazuje do MAP. „II turę da się zrobić tylko na kartach takich samych jak do I tury, które należało wydrukować przed I turą” (!) – ostrzegają pracownicy PWPW.
• Sylwester Marciniak z PKW: Nie nie, to nie byłoby właściwe. Bo np. jedne komisje by tych kandydatów niestartujących w II turze skreśliły, a inne nie".
• Wiceminister Artur Soboń zeznaje, że o niemożliwości zorganizowania II tury nie wiedział „na początku kwietnia”, ale potem jego wiedza była „szersza”. Zatem mógł znać maila z PWPW. W III dekadzie kwietnia wie też, że Poczta nie dostała spisu wyborców, więc także I tura jest niemożliwa do przeprowadzenia 10 maja.

• Soboń tłumaczy się jednak, że „nie mógł się zajmować II turą, bo nie wiedział, czy będzie potrzebna”. Nie rozumie też, dlaczego on miałby mieć „jakiś plan na II turę” – nie był „formalnie” za to odpowiedzialny.

Sędzia Marciniak zabiera głos

• 28 kwietnia i 4 maja – nad ustawą z 6 kwietnia o powszechnych wyborach kopertowych pracują komisje senackie. Sylwester Marciniak z PKW dopiero tam zabiera publicznie głos i przekazuje zastrzeżenia, które ma od dawna. Senat uwzględnia jego głos, przygotowując decyzję o wecie. „Wtedy jednak wiadomo było, że ustawa nie wejdzie w życie tak, by wybory mogły się odbyć 10 maja”. Marciniak uważa, że prace senackie były potrzebne („ale pytanie, czy aż tak długie” – asekuruje się).
• 28 kwietnia szef pionu informacji Poczty Polskiej „traci kontakt” ze swym przełożonym, wiceprezesem Janką. Nie wie więc, czy do Poczty dochodzą spisy wyborcze i czy Poczta pracuje nad stworzeniem spójnej bazy dla listonoszy. Nadal nie ma ustawy o wyborach kopertowych

Soboń próbuje zatrzymać pociąg, a potem jedzie w góry

• 30 kwietnia – Soboń w mailu do szefa KPRM Michała Dworczyka przedstawia cały zestaw argumentów przeciwko organizacji wyborów kopertowych. Zebrał rzeczywiście (co potwierdzają inni świadkowie) wiedzę w czasie kolejnych spotkań i rozmów. Po wysłaniu tego maila jedzie na majówkę w góry.

• Nie ma śladów po żadnych oficjalnych dokumentach, które zbierałyby wiedzę o organizacji wyborów i pozwalały zatrzymać rozpędzoną machinę. Władza PiS, by użyć określenia posła PiS w komisji Michała Wójcika, po prostu nie pracuje „po aptekarsku”.

• Soboń przed komisją śledczą nie potwierdza autentyczności maila (gdyż komisja weszła w jego posiedzenie „w sposób nielegalny)”, ale jego treść uznaje za prawdopodobną. Przyznaje bowiem, że stan jego wiedzy na koniec kwietnia był większy, niż na początku kwietnia, kiedy „Sasin prosił go, by się rozejrzał”. "W tym czasie rozmowy o wyborach kopertowych prowadził niemal codziennie. I nie może wykluczyć, że takie myśli zawarł w jakimś mailu.
• 30 kwietnia o 14:23 – od Sasina do Sobonia trafia pismo z Poczty Polskiej, która zwraca się formalnie o zwrot poniesionych wydatków na wybory kopertowe. I mowa jest w nim o 88 milionach. Pismo jest papierowe, ale zarejestrowane w systemie elektronicznego zarządzania dokumentacją. Więc wiadomo dokładnie, kto, kiedy i co z nim zrobił: Soboń trzyma je u siebie w folderze, by zakończyć sprawę po 16 miesiącach.
• 30 kwietnia – Rzecznik Praw Obywatelskich pisze do Ministra Cyfryzacji, że nie miał on prawa przekazać bazy danych PESEL Poczcie. Dwa tygodnie później RPO zaskarży tę decyzję ministra do sądu administracyjnego. Sąd w końcu uzna (prawomocnie – w 2024 roku), że decyzja jest bezskuteczna. Więc bezprawna.
• 30 kwietnia – media informują o wycieku kart wyborczych – walają się niepilnowane. PKW nie interweniuje. „Gdyż nie mieliśmy pewności, że są to prawdziwe karty” – mówi przed komisją sędzia Marciniak.
• Do wyborów ogłoszonych przez marszałkinię Witek zostaje tydzień. Ustawy nie ma – więc ani resort Sasina, ani resort Mariusza Kamińskiego nie podpisują umów na prace dotyczące organizacji wyborów.

Odwrót. Kaczyński przyznaje, że się nie da

• 3 maja – główny inspektor sanitarny Jarosław Pinkas przesyła ministrowi zdrowia Szumowskiemu rekomendacje, jak bezpiecznie przeprowadzić wybory korespondencyjne – w tym, jak zorganizować pracę listonoszy i komisji wyborczych.
• Ponieważ nadal nie ma ustawy o wyborach kopertowych, zastępca Szumowskiego przekazuje rekomendacje Sanepidu do Krajowego Biura Wyborczego. Bo to ono cały czas formalnie odpowiada za organizację wyborów. Jest 6 maja. Na wdrożenie tych zaleceń KBW ma więc trzy dni.
• 4 maja – wiceprezes Poczty Kurdziel mówi w wywiadzie, że pakiety wyborcze wyborcom będą dostarczać dwójki listonoszy. Jednak, jak powie w 2024 roku komisji, kolportaż możliwy jest dopiero od 11 maja. Czyli termin 10 maja jest nierealny. Może to świadczyć o tym, że system projektowany w pionie informatyki Poczty obsunął się o kilka dni – co w przypadku projektów informatycznych nie jest zaskakujące.
• 5 i 7 maja – PKW oficjalnie stwierdza, że nie da się przeprowadzić wyborów kopertowych. Sygnalizuje to też marszałkini Sejmu Witek.
• „Po 5 bądź 6 maja” – PiS zaczyna rozważać przesunięcie terminu wyborów i umożliwienie opozycji zmianę kandydatów (zeznania Gowina). Bez głosów opozycji nie da się wyjść z pułapki, w którą wpędził się PiS.

Jak odwołać wybory?

• 6 maja – Jarosław Kaczyński w końcu zmienia zdanie i zgadza się, że wyborów nie da się przeprowadzić 10 maja.
• „Przed 7 maja” – Poczta Polska dowiaduje się, że wyborów nie będzie.
• 6 maja – powstaje na WhatsAppie grupa „Bawaria poprawki”. „Bardzo możliwe, że założyłem tę grupę na prośbę Gowina” – mówi Adam Bielan. Do grupy należy autor pierwotnego projektu Krystian Szostak i przedstawiciel partii Gowina Robert Anacki (z którym Bielan – jak zeznaje – jest w tym czasie w ostrym konflikcie). Szostak przygotowuje uwagi od Poczty Polskiej. Jego tabele z poprawkami do ustawy mają datę z 27 kwietnia. Bielan pisze o poprawkach: „pracujemy”.
• 7 maja – wybory w konstytucyjnym terminie 10 maja odwołują na konferencji prasowej Jarosław Kaczyński z Jarosławem Gowinem. Ale Gowin godzi się na przeprowadzenie wyborów korespondencyjnych, ale później. I pracą nad poprawieniem ustawy o wyborach kopertowych ma się zająć grupa „Bawaria poprawki” założona przez Bielana.
• Wtedy też o tym, że wyborów nie będzie, dowiaduje się Artur Soboń, co by świadczyło o tym, że mail do Dworczyka z 30 kwietnia był zakończeniem jego „nieformalnych” usług przy wyborach.
• 7 maja – PKW protestuje przeciwko pozbawieniu jej prawa organizacji wyborów.
• Grupa „Bawaria poprawki” nadal pracuje. Ostatecznie jednak nie wyprodukuje żadnego projektu, który by trafił do Sejmu. Zdaniem Bielana nie można więc powiedzieć, że pracował on nad jakąś ustawę.
• „W tym mniej więcej czasie” – UODO pisze do Poczty Polskiej, czy aby na pewno zniszczyła pozyskane dane z bazy PESEL. Bo skoro wyborów nie ma, to Poczta ni ma prawa tych danych mieć (wcześniej też nie miała — ale UODO tego nie zauważa).

Ale to nie koniec

• 8 maja – wieczorem w siedzibie PiS na Nowogrodzkiej rozważana jest nowa data wyborów kopertowych: 23 maja. Nie ma żadnej podstawy prawnej do tego. Sprzeciwia się temu Gowin, a po jego interwencji – także Andrzej Duda. Tu kończy się prawdopodobnie historia grupy „Bawaria poprawki”.
• 9 maja – w końcu wchodzi w życie ustawa o wyborach kopertowych.
• 10 maja – PKW ogłasza, że zaistniała sytuacja tak „jakby nie było kandydatów”. I można wybory ogłosić ponownie. Jest autorskie rozwiązanie Sylwestra Marciniaka, który próbuje „wybrnąć z zaistniałej sytuacji”. Sędzia Marciniak mówi przed komisją, że w stanowisku tym zawarte jest jego wcześniej nabyte przeświadczenie, że wybory 10 maja „mogłyby się odbyć, ale nie byłyby prawidłowe”. Jest z tego prawniczego rozwiązania dumny. Brzmi ono „PKW przyjęła formułę, iż z uwagi na to, że nie przeprowadzono głosowania, występuje podobna sytuacja, co przy braku kandydatów lub przy jednym kandydacie, kiedy się nie przeprowadza wyborów”.
• 10 maja – szef pionu informatyki Poczty Paweł Skóra dostaje propozycję dobrowolnej degradacji. A ponieważ odmawia, 15 maja dostaje zakaz wykonywania czynności służbowych. On i „kilka innych osób”.
• Do Urzędu Ochrony Danych Osobowych wpływa 230 skarg od osób, które uważają, że Poczta Polska nie miała prawa przetwarzać ich danych. Z czego 120 skarg UODO w ogóle nie rozpozna z powodu braków formalnych, w stu przypadkach Urząd odmawia wszczęcia postępowania. 13 osób skarży te decyzje do sądów administracyjnych. W ośmiu sądy przyznają im rację, ale UODO składa kasację i tych do tej pory nie rozpatrzył NSA.
• 15-22 maja dane z bazy PESEL, którymi dysponuje Poczta, zostają zniszczone. Taką informację dostaje UODO. Prezes Poczty Zdzikot potwierdza przed komisją fakt zniszczenia. Minister cyfryzacji Marek Zagórski potwierdza, że jego resort wystąpił – i otrzymał – protokół zniszczenia płyty DVD. Dane były jednak już w systemie informatycznym Poczty.